پیوند ژاپن و ایران توسط احیای سفالینه های زرین فام

در تاریخ 4 ژوئیه 2023، آیکاوا کازوتوشی، سفیر ژاپن در ایران از کوره سفالگری کوبه ای در شهر تاجیمی در استان گیفو بازدید   کرد. کاتو کوبه ای هفتم در کوره سفالگری کوبه ای به ساخت و تولید سفالینه های زرین فام ایرانی می پردازد.  اینبار به ارتباط سفالینه های زرین فام با روابط ژاپن و ایران می پردازیم. سفالینه زرین فام سفالی است که سر منشأ آن ایران باستان بوده و پخت لعاب در دمای پایین صورت می گیرد و با وجود اینکه از طلا استفاده نمی شود درخشندگی زیبایی همچون طلا دارد. در قرن نهم میلادی در بین النهرین سرچشمه گرفت و در غرب آسیا گسترش یافت. در قرن دوازدهم میلادی مرکز فلات کنونی ایران مانند ری و کاشان در ایران به منطقه اصلی تولید آن تبدیل شد و پس از آن در سلسله ‌ها و امپراتوری‌ های مختلف به رونق خود ادامه داد، اما در حدود قرن هجدهم میلادی ناپدید شد.
   
چگونه آقای کاتو تاکوئوبا سفالینه زرین فام آشنا شد؟ اولین سفر آقای تاکوئو به ایران در سال 1961 میلادی این فرصت را برای او فراهم آورد تا سفالگری سنتی را از نزدیک تجربه نماید. وقتی سفال ایرانی را از نزدیک دید در همان نگاه اول عاشقش شد.
 
در آن زمان آقای کاتو تاکوئو به ویژه تحت تأثیر سفالینه زرین فام قرار گرفته بود. اما وقتی تاکوئو فهمید که روش ساخت این سفال زیبا و درخشان چندین قرن پیش متوقف شده است متحیر شد. ایشان با انگیزه احیای این درخشش بارها به منظور جمع‌آوری نمونه‌ ها، شنیدن سخنان اساتید سفالگری و کشف ویرانه‌های کوره‌های قدیمی به ایران سفر ‌کرد. در هر بار سفر اغلب چندین ماه در ایران اقامت داشت و در طی آن مدت تعداد زیادی قطعات سفال جمع آوری می کرد.
 
نقطه تحول در سال 1968 میلادی اتفاق افتاد. زمانی که آقای تاکوئو از دانشگاه شیراز امروزی بازدید کرد ونتیجه تحقیقات انجام شده توسط استاد مرحوم آرتور اپهام پوپ که یکی از افراد برجسته در تحقیقات سفال ایرانی بود را شنید و متوجه شد که روش ساخت لعاب درخشان زرین فام با جزئیات در جزوه مفصلی توضیح داده شده است. این به آقای تاکوئو بسیار کمک کرد. آقای تاکوئو قدم به قدم نتایج تحقیقات در جزوات پروفسور پوپ را انجام داد و در نهایت موفق شد تا احیای سفالینه های زرین فام را تکمیل نماید.
    در سال 1976 میلادی آقای کاتو تاکوئو چندین اثر از سفالینه زرین فام را به رئیس مرکز تحقیقات باستان شناسی ایران در تهران نشان داد، رئیس مرکز که تحت تأثیر دستاوردهای تاکوئو قرار گرفته بود به او پیشنهاد همکاری برای برگزاری نمایشگاهی در موزه ملی ایران را داد. اما در سال 1979 میلادی درست زمانی که مقدمات نمایشگاه رو به پایان بود انقلاب ایران رخ داد و به دلیل هرج و مرج متعاقب آن، پیشرفت بازگشت سفالینه های زرین فامبه سرزمین مادری متوقف شد. آقای تاکوئو از اینکه نتوانسته بود به بزرگترین هدف خود یعنی بازگرداندن سفالینه های زرین فام به زادگاهش دست یابد بسیار ناامید شد. سپس در سال 2005 میلادی در سن 87 سالگی از دنیا رفت.
  آقای کاتو کوبه ای هفتم وصیت پدرش را دنبال کرد. آقای دکتر عراقچی که از سال 2008 تا 2011 میلادی به عنوان سفیر ایران در ژاپن فعالیت می کرد از تلاش های پدر و پسر برای احیای سفالینه های زرین فام در دوران ماموریت خود مطلع شد.
آقای عراقچی به آقای کوبه ای توصیه کرد که حتماً به ایران سفر کند و در سال 2011 میلادی آقای کاتو کوبه ای در پاسخ به این توصیه برای اولین بار به ایران سفر کرد. این امر منجر به برپایی نمایشگاهی در ایران با عنوان "سفالینه های زرین فام - از دیروز تا امروز" گردید و آرزوی آقای تاکوئو برای آوردن سفالینه های زرین فام به زادگاهش محقق شد.
همزمان با برپایی این نمایشگاه همایشها، جلسات سخنرانی، کارگاه های آموزشی و غیره نیز برگزار شد که در مجموع بالغ بر 50 سفالگر معاصر ایرانی در آن شرکت داشتند. درخواست های متعددی برای آموزش و آشنایی بیشتر با تکنیک های سفالینه زرین فام که پدر و پسر آن را احیا کرده بودند مطرح شد. بدین ترتیب دو هنرمند سفالگر ایرانی در سال 2016 میلادی و دو هنرمند سفالگرایرانی دیگر در سال 2018 میلادی توسط آقای کاتو کوبه ای به ژاپن دعوت شدند و هر کدام از آنها سه ماه در کارگاه ماندند و تمام تکنیکهای سفالینه زرین فام را فرا گرفتند. آقای کاتو کوبه ای ابراز امیدواری کرد که این نماد فرهنگ سنتی در ایران زنده نگه داشته شود.
  ژاپن و ایران در سال 2019 میلادی نودمین سالگرد برقراری روابط دیپلماتیک خود را جشن گرفتند. در نودمین سالگرد روابط دیپلماتیک ژاپن و ایران، یکی از آثار سفالینه زرین فام ساخته شده توسط آقای کاتو کوبه ای به یکی از موزه های ایران اهدا شد. این اثر اهدایی در "اتاق یادبود کاتو کوبه ای" در موزه رضا عباسی در تهران به نمایش گذاشته شده است.
در حال حاضر به منظور ارتقاء بیشتر این اتاق یادبود، برنامه هایی جهت اهدای سفالینه های زرین فام بیشتری در حال انجام است. پس از تحقق این امر، از آقای کوبه ای دعوت خواهد شد که دوباره به ایران سفر کنند و مراسم اهداء را برگزار نمایند. به منظور تقویت رابطه کوره های سفالگری کوبه ای و شهر تاجیمی در ژوئیه 2023، سفیر آیکاوا از شهر تاجیمی بازدید کرد. در این نشست که با حضور مسئولان شهر تاجیمی برگزار شد شهردار تاکاگی نیز حضور داشت و در خصوص تبادلات فرهنگی بین ژاپن و ایران از طریق مباحث سفالگری تبادل نظراتی انجام شد.
همچنین سفیر علاوه بر تجربه نقاشی بر روی سفال از موزه کاشی در شهر تاجیمی نیز بازدید کرد و فرصتی شد تا فرهنگ سنتی "تاجیمی شهر سفال" را از نزدیک تجربه نماید.
احیای سفالینه زرین فام توسط آقایان کاتو تاکوئو و کاتو کوبه ای و دست یافتن به آرزوی بزرگ آنان نسبت به بازگشت این اثر تاریخی به زادگاهش ایران را می توان نماد تبادل فرهنگی بین ژاپن و ایران نامید. سفارت ژاپن در ایران از طریق سفالینه های زرین فام به همکاری های منطقه ای فعالانه خود ادامه خواهد داد.